Ардақ Отарбаев: «Мақсатым – қазақ ұлтына қызмет ету»

Ардақ Отарбаев – теннистен 2009-2012 жылдары республикалық чемпионаттардың бірнеше дүркін жүлдегері атанды. Арбамен билеуден 2013 жылы Мәскеуде өткен «Континенттер Кубогінде» күміс пен қола жүлдені иеленген. Бірнеше халықаралық жарыстардың жүлдегері. Паралимпиададан 2013 жылы Токиода ұйымдастырылған Әлем чемпионатында қола медальға қол жеткізді. Арбамен билеуден 2014 жылы Азия рейтингісі бойынша бірінші орында болды. Оңтүстік Корейде өткен ІІ Пара Азия ойындарынан 2 күміс, 1 қола медальмен оралды. Халықаралық дәрежедегі спорт шебері.

Тұрақты жұмысы – «Қазақстан» телеарнасындағы әлеуметтік жаңалықтар бөлімінің жүргізушісі.

…Қашан көрсең қабағы ашық, жүзі жайдары, еңсесін тік ұстайтын осы бір азаматты сыртынан танып жүргенімізге бірталай уақыт өткен. Алғаш жүздесудің сәті Корей топырағында түсті. 2014 жылдың қазан айы. ІІ Пара Азия ойындарының додасы қызған шақ. Инчхон қаласының іргесіндегі Кеңгуа аралында арбамен билеу сайысы өтіп жатыр. Біз жеткенде Ардақ пен Айдана ортада екен. Жеті-сегіз жұп қатар билеп жүр.  Сымбат пен келбетті былай қойыңыз, көпшілігі мосқал тартқан адамдар. Біздің Ардақ пен Айдана ақ қаздар арасындағы аққудай. Музыка әуенімен ырғалып, сәмбі талдай майысқан Айдана, сәт сайын шырқ үйіріліп, би арбасын айдындағы қайықтай қалқытқан Ардақ.  Екеуі де ерке, екеуі де еркін, екеуі де сенімді. Көрініп-ақ тұр. Басқалардан біздің бишілердің мойыны озық.  Бишілер бапкері Әлия Түсіпбекова алып-ұшып жүр. Сірә, қуаныштың екпіні болар. Оңтайлы тұста кідіртіп, бізге беймәлімдеу мына сайыстың мән-жайын айтуды өтінген едік. «Бұл билеп жүрген біздің Ардақ Отарбаев пен Айдана Бегленова. Бидің аты – бірінші классты «Комби Стандарт». Әлі екі рет билейді. Биылғы Азия рейтингісі бойынша бұл екеуі жеңімпаз деп танылған. Әлі Нарғыз Ахметова мен Марат Қарақұловтың биі бар.  Ертең «Дуо», яғни,   екеуі де арбамен билеуден сайыс. Онда Ардақ пен Қарлығаш Тынабекова өнер көрсетеді. Үшінші күні Ардақ пен Айдана бірінші классты «Латын-Америка» стилі бойынша тағы ортаға шығады. Осында болыңыздар, көріңіздер!» Әлия Майданқызының қимылы қандай жылдам болса, сөзі де сондай екен. Түйдек-түйдегімен төкті де, жүгіре басып жөнеле берді. Еуропалық ойнақы әуенді құлағымыз жатырқаса да, жерлестеріміздің үздік өнері жіпсіз байлап, сол төңіректен ұзай алмай біз жүрдік. Ақыры бір биді үш қайтара билеген Ардақ пен Айдананың күміс медаль иеленгеніне куә болып қуандық. Корейліктер бас жүлдені біздің бишілерге қимады. Бірнеше төрешінің ұпай беруімен бағаланатын бұл өнерде әділетті белден басудың жиі болатынына көзіміз жетті.

Ертеңінде жарыққа шығатын «Қазақ спорты» газетіне сүйінші хабар мен бишілердің фотосуреттерін жариялап, бірер күннен соң Ардақты арнайы іздеп барып сол газеттің көшірмелерін көрсетіп едім. Кең маңдай жарқырап, жадырай күліп отырып рахметін айтты. Елге барған соң кеңінен сұхбаттасуға сол жерде келісіп едік. Тірліктің қым-қуыт шабысымен бірнеше ай өткізіп, жуырда Астанада жүздесудің сәті түсті. Телефонмен хабарласып, сұхбаттасуға келістік. «Үйдемін, келе беріңіз» деп еді. Арқаның сары аязы буып тұрған кез. Іздеп бардым. Үй емес, жатақхана екен. Суықтан тоңып, асығып-аптыққаннан шығар, екінші қабатқа көтеріле бере оңбай сүріндім. Есікті өзі ашты. Биязы жымиып «Ассалаумағалейкум, аға!» деп екі қолын бірдей ұмсынып отыр. «Уағалейкумассалам!» Екі адам қатарласса айнала алмайтын аядай дәлізде тұрып амандастық. Жатақханаға тән, өзімізге де талай жыл таныс қолаңса иіс мұрын жарады. Ол түкпірдегі шағын бөлмеге бастай берді. Спорттағы атағы бір атанға жүк болатын Ардақтың үйі осы екен…  Сұхбатымыз төмендегідей өрілді.

– Ал, Ардақ, сол баяғы уәдені орындамаққа келіп қалдық. Кешіктіргеніме ренжи көрме, бауырым.

– Жоқ, неге ренжимін. Қайта бүгін бір сәтті күн болды. Түске дейін Астана қаласы әкімі қабылдап, марапаттады. Міне, түстен кейін сіз келіп отырсыз. Көңілім кәдімгідей көтеріліп отыр.

– О, жақсы жаңалық екен. Иә, қала әкімінің марапаттауы қалай болды? Тегін шақыртпаған шығар?

– Жақсыбек ағамыздың бізді уақыт бөліп шақырғанының өзіне марқайып қалдық қой. «Аш тауықтың түсіне тары кіреді» дегендей, біздің көкейге «Шіркін кең үйлі болсақ деген» бір тәтті үміт ұялап алған. Содан шығар, әкім шақыртқанда кәдімгідей дәмеленіп қалғанымыз рас. Ол кісіге көп рахмет. Спорттағы жетістігімізбен құттықтап, жылы лебізін білдірді. Мына тұрған алғыс хатты табыс етті. Ал, кең баспана Алла бұйыртса бола жатар. Менің басты мақсатым, бойымда күш-қайрат бар кезде Қазақ ұлтына қызмет ету ғой. Спортқа бел шеше кіріскенім де сол.

– Бәрекелді, інім! Ал, ендеше сұрақты сол тақырыптан бастайын. Спортпен шұғылдануды қай кезден бастадың?

– Бала кезден ғой.

– Солай ма? Онда әңгімені туған жерден бастайтын болдың-ау?

– Иә, менің туған жерім осы Астанадан аса алыс емес Астрахан ауданына қарасты Жамбыл атты ауыл. Қырық жылдан асты, әкем Рахметолла сол ауылдың орта мектебінде ұстаздық қызметте. Алғашқы әскери дайындық және дене шынықтыру пәнінің мұғалімі. Анам Айсұлу үй шаруасынанан, бала тәрбиесінен қол үзбеген кісі. Мен үйдің үлкенімін. Інім Ернар және Дамира, Фарида есімді қарындастарым бар. Келіншегімнің есімі – Гүлсім. Ерасыл атты ұлымыз қазір бірінші сыныптың оқушысы. Ата-әжесімен бірге ауылда. Келер жылы қолымызға алсақ па деген ойдамыз. Ауыл жақсы ғой. Бірақ, ұлымыздың Астанада білім алғанын қалаймыз.

Ата демекші, менің атам Мәнап Отарбайұлы да Жамбыл ауылының мектебінде ұстаз болған кісі. Математика пәнінен сабақ берген. Мәнап атамның есепке жүйріктігі осы өңірге мәлім болған. Атамды көзі көрген үлкен кісілердің айтуынша, ол кісіні сонау Көкшетаудан арнайы іздеп келіп, ең күрделі есептердің жауабын шығартып алып қайтады екен. Осындай әңгімелерді естігенде «Мен сол кісінің немересімін» деп бір марқайып қалатынмын.

Әкемнің тәрбиесі шығар, мен мектепті тәмамдаған соң бірден әскери оқуға түсуге талап қылдым. Қатарынан үш рет барсам да «денсаулығың жарамайды» деген дәрігерлер қорытындысы кедергі болды. Алматының әскери академиясы, Қарағанды мен Павлодардың әскери училищелеріне құжат өткіздім. Білмеймін, бала кезден шынығып өстік. Еркін күрестен жақсы нәтижем бар. Кейін бокспен шұғылданып, тіпті, каратэмен де айналыстым. Дәрігерлердің сол анықтамаларына осы күнге дейін таңмын. Содан әскерге аттандық.

– Әскер қатарында болдың ба?

– Иә, оқудан меселім қайтқан соң, 1999 жылы көктемде әскерге өзім сұранып кеттім ғой. Шығыс Қазақстан облысы, Зайсан ауданына қарасты Майқапшағай деген бекетте шекара күзетінде болдым. Мақтаныш болса да айтайын, сарбаздар арасында кілең үздік нәтиже көрсететін едім. Автоматты бұзып, жинау, нысана көздеу, түрлі әскери жаттығу жарыстарында алдыма адам түсірмедім. Өйткені, менің әкем алғашқы әскери даярлық пәнінің ұстазы ғой. Намысқа тырысамын ғой баяғы.

Әскерде байланыс жүйесі мамандығын меңгердім. Тыным таппаймыз. Аз уақытта шекара бойындағы дабылдар жүйесін сақадай сай қылып шықтық. Бір қызығы, менің алдымда жеті-сегіз жыл бойы бір де бір шекара бұзу оқиғасы тіркелмепті. Ал, дабыл жүйесін біздің қолға алуымыз мұң екен, шекара дабылы айғай-сүреңді салды. Шекара бұзу оқиғасы 2001 жылдың көктеміне дейін алты-жеті рет болды. Бірнешеуін өзіміз ұстадық. Көбінесе Қытайдан рұқсатсыз өткісі келетін өз қандастарымыз. Ішінара қытайлықтар да кездесті. Шекарадағы қырағы сарбаздар ретінде бір рет «Жас алаш», бір рет «Сақшы» газеттеріне суреттеріміз жарияланды. Демалыс беріліп, ата-анамды да қуантып қайтқанмын. Әскери өмірдің өзі бір ұмытылмас кезең ғой. Бірге болған достарымның біразы осы Астанада, хабарласып, үйге келіп тұрады.

Әскерге барып меңгеріп қайтқан байланыс жүйесі мамандығын келген соң да жалғастырдым. Астана қаласында күзет саласындағы дабыл жүйесінде жұмыс істедім. 2006 жылғы тамыз айындағы жол-көлік апатына дейін сонда едім. Осы сала бойынша колледжді оқып, дипломын алғанмын.

– Көлік апатына 2006 жылы түстің ғой?
– Осы Астрахан тас жолында. Түн еді. Жол ойдым-ойдым, шұңқыры көп. Өте жоғары жылдамдықта келіп бір шұңқырға көлігімнің дөңгелегі түсіп, майысқан. Көлігім аударылып, өзім есімнен танып қалғанмын. Алдымдағы көлікте Самат деген досым бар-тын. Ол қайта айналып келгенде көлігім бір жерде, өзім бір жерде жатыппын. Жарақаттарым өте ауыр еді. Ішектерім үзілген, бауыр езілген, өтім бұзылған. Омыртқаларым сынған, жұлынға зақым келген. Қайта-қайта ота жасалады. Тек іш құрылыстарын тазалауға бір ота. Одан соң омыртқаның өзіне жеке ота. Новосибирьскіден білікті дәрігер шақыртылып, сынған сүйек қалдықтарын тазалауға төртінші ота жасалды. Сонда жүрегім тоқтап қалып, электр қуатын соқтыру арқылы жүрекке қозғау салыпты. Алланың бұйыртқан ризығы таусылмағандықтан шығар, бір айдан соң қайта ота жасатуға дайындалдым. Достарым көптеп-көмектеп қаржы жинап, мені ұзынымнан жатқан қалпымды автобуспен Новосибирьскіге алып барды. Сол жерде менің сынған омыртқамды алып тастап, орнына металл омыртқа салынды. Қосымша пластина арқылы оны басқа омыртқаларға бұрандаменмен бекітіп тастаған. Не керек, ақырында осылай отыра алатын жағдайға жеткізді. Осыған қатты қуандық қой. Содан бері, бірталай жыл өтті. Отадан бетім қатты қайтып қалыпты. Бұрандалармен бекітілген пластинаны алдыртып тастау уақыты жетсе де, беттей алмай жүрмін.

Көлік апаты өмірді басқа арнаға бұрып кетті. 2006 жылы күзде осы Гүлсім келініңізбен шаңырақ көтеруге қамданып жүр едік. Жақсы көлікке қол жетіп, енді той үшін қаражат жинап жатқан кезім-тін. Біз келер жылында отау көтердік. Ең бастысы, отбасымызда татулық бар. Мына жатақхана бөлмесін жалдап тұрып жатқанымызға бірнеше жыл. Сол 2007 жылдан пәтер кезегіндеміз. Аллаға шүкір, қолымыздан келген кәсіпті атқарып жатырмыз. Гүлсім келініңіз сән салонында. Менің жұмысым кейінгі жылдары тіпті көбейіп кеткендей. Халыққа қызмет көрсету орталығында қызмет атқардым. Мүгедектер қоғамындамын. Сарыарқа ауданы әкімінің мүгедектер мәселелері жөніндегі кеңесшісімен. «Қазақстан» телеарнасындағы әлеуметтік жаңалықтар бөлімінің жүргізушісімін. Аптасына бірнеше мәрте арбамен билеу жаттығуына барамын. Бос уақытым өте аз. Мен соған шүкіршілік етемін.

– Журналистік қызмет қалай басталды?

– Халыққа қызмет көрсету орталығында қызмет атқарып жүрген кезім. Сонда естідім. «Қазақстан» телеарнасы «Жан жылуы» бағдарламасы үшін «кастинг» жүргізіп жатыр екен. Таныстарым «Барып көрсеңші» деп үгіттеген соң мен де қатыстым. Бір айдан соң «Сіз қабылдандыңыз» деген хабар келіп тұр. Сөйтіп, алдымен «Жан  жылуы» бағдарламасының, кейіннен басшылар ұсынысымен әлеуметтік жаңалықтардың жүргізушісі қызметін атқарып кеттік. Мүгедектер мәселелері жетіп-артылады. Әсіресе, пандус, яғни, мүгедектер арбасы жүретін жолдардың жоқтығы алдымыздан жиі шығады. Осы мәселені тиісті орындарға жеткізуге күш саламын. Қол жеткен жетістіктеріміз де жоқ емес. Астанада және басқа да үлкен қалаларда аялдамалар мен автобустарда мүгедектерге қолайлы жағдайлар жасалып жатқанына қуанамыз.

– Ардақ, енді спорттағы табысты кезеңдерің туралы әңгімелесең.

– Бала кезден спортқа жақын болғанымды айттым ғой. Денсаулығым қалыпты жағдайға түскен соң спортқа қайта ден қойдым. Алдында тенниспен шұғылдандым. 2008 жылдан бастадым. Содан 2009-2012 жылдары бірталай жетістіктерге жеттік. Бапкеріміз – Қанат Сапарұлы. Әлі де мүлде қол үзген жоқпын. Арбамен билеуге себепкер болған да осы теннис. Құрбанәлі Әбуов, Сәуле Айдарханова мені ылғи арбамен билеу үйірмесіне үгіттейтін. Басқа-басқа, менен биші шықпайды деп, алғашқыда ат-тонымды ала қашатынмын. Бірде олар мені өз жаттығуларын көрсету үшін ертіп барған. Қарап отырдым, бірақ, аса қызыға қойған жоқпын. Сол күні бір қыздың жұбы жаттығуға келмей қалыпты. Сөйтіп, «кел, байқап көрсеңші» деген соң ортаға шыға салғанмын. Бұл – 2013 жылдың басы. Сөйтіп, би жаттығуына анда-санда барып тұрдым. Бірте-бірте бапкеріміз Әлия Майданқызының ұнатқан шәкірттерінің қатарына еніп кетіппіз. 2013 жылы бізді Мәскеудегі «Континенттер Кубогіне» алып барды. Тамыздың аяқ кезі. «Комби стандарт» бойынша билейтін жұбым – Айдана Бегленова. Бұл сайыста бір бишінің қол-аяғы сау, бірі арбада. Ал, «Дуо-стандарт» бәсекесінде екі биші де арбада. Мұндағы жұбым – Сәуле Айдарханова. Бес түрлі би. Бір жарыста үш рет ортаға шығамыз. Он мәрте билегенімде дымым қалмай шаршадым. Бірақ, бойда намыс бар. Шыдадық. Нәтижесінде бір күміс, бір қола кубокті олжалап оралдық. Менің ең алғаш халықаралық жарысқа қатысуым еді. Бәріміздің қуанышымызда шек жоқ.

Сол жылы Бейжің, Тайвань жарыстарында жүлдегер атандық. Татарстанда өткен «Үлкен фестивальда» және Токиода өткен Әлем чемпионатында қола жүлдеге қол жеткіздік.

Ал, 2014 жылы басқа бәсекелерді айтпағанда, Оңтүстік Кореяның Инчхон қаласында өткен ІІ Пара Азия ойындарында біздің қанжығамызға екі күміс, бір қола медаль байланды. Біраз өнерімізді өздеріңіз де көрдіңіздер ғой.

– Сол жарыс туралы өзің толығырақ айтып берші. Онда да бірнеше жұппен биледің ғой.

– Иә, айтпақшы сол Корей сапары туралы біраз хикая бар. Мұндағы жаттығудағы би арбасы қолайсыз, әрі ауыр еді. Дәл Инчхонға жүрер алдында Ұлттық Паралимпиадалық Комитет Қарлығаш Тынабекова екеумізге судай жаңа би арбасын сыйға тартты. Мәз болдық. Бірақ, кейін байқасақ әлгі арбаларға біз сыймайды екенбіз. Ертең жолға шығуымыз керек. Содан арбаларды көлігіме салып алып, түнделетіп машина жөндейтін таныстарыма апарып, кестіріп, дәнекерлеп жүріп кеңейтіп алғанбыз. Бірақ, оған отырып жаттықпаған күйі кеттік. Енді Инчхонға барып билей қояйын десем, әлгі арба жеп-жеңіл. Лыпып тұр. Қозғап қалсаң шыр айналады. Бұрынғы ырғаққа түскенше тағы біраз тер төккеніміз бар. Оның үстіне мен тек Айданамен «Комби-стандарт» биіне ғана даярланған едім. Барған соң бәрі өзгерді де кетті. Айданамен «Латын-Америка» биіне, Қарлығашпен «Дуо-стандарт» биіне де шығатын болдым. Тыным таппай жаттықтық. Үйренбеген соң мына екі биге түк ебім келмей қойды. Шықпай-ақ қойсам деймін. Әлия Майданқызы алған бетінен қайтпайтын адам. Сөйтіп, дәл паркетке шығар кезде Алладан шын пейіліммен жәрдем тіледім. Тәуекелмен ортаға тарттым. Абырой болғанда, Айдана екеуіміздің биіміз бір күміс, бір қолаға, ал, Қарлығашпен көрсеткен өнеріміз күміске бағаланды. Бәрі таңданысып жатыр. Құдай абыройлы қылайын десе, осындай да ғажап болады екен.

– Арбамен билеудің қиындығы неде?

– Ең алдымен екі қолың талып, салдырап қалады. Инчхонда үш бидің түрінен өнер көрсеттік дедім ғой. Әр биде бес рет ортаға шығамыз. Сонда он бес мәрте тоқтаусыз биледік қой. Арасындағы жаттығуларды қосыңыз. Оның үстіне жүйке сымдай тартылады. Еңсең сәл басылып, шынтағың сәл түссе төрешілер ұпайыңды кемітуге дайын. Басыңды шалқақ ұстап, музыка ырғағымен екі қолыңды үнемі алға созып жүргенде белің үзіліп кете жаздайды. Бірақ, шыдауың керек. Ондай жарысқа біз қазақ ұлтының намысы үшін барып тұрмыз ғой. Ұлттың намысы сынға түскенде, қиналдым деп шегінуге бола ма? Әрине, барыңды салып тырысасың.

– Алдағы жоспарлар қандай?

– Жоспар көп қой. Телеарнадағы қызметіммен қатар осы арбамен би спортын жалғастыра берсем деймін. 2016 жылы Бразилияда өтетін  Паралимпиадалық ойындарға қатысу арманы көкейде тұр. Осы жылы халықаралық жарыстардың бірнешеуінен жүлде алып, паралимпиада жолдамасына ұпай жинауымыз керек. Одан соң сәті түссе Паралимпиаданың додасында намысымызды қамшылап көреміз.

Менің басты қағидам, қандай іске кіріссем де соны сүйіп, махаббатпен атқару. Осы күнге дейін азды-көпті жетістікке жетуімнің бір сыры сол дер едім. Мен осы арқылы көп жастарға үлгі болсам деймін. Замандастарыма да айтарым, еңбектену керек, ұмтылу керек, қиналу керек. Табыс та, нәтиже де соның арқасында келеді. Қиындықты жеңе білуді үйрен.

… Сұхбатты осы тұстан түйіндегендедік. Әңгімеден соң жұмыстан оралған Гүлсім келіннің дәмді шайын ішіп, қош айтысқанбыз. Ардақ бауырым дәліздің құлыптаулы есігін өзі ашып, шығарып салды. Әсерлі әңгімелердің шырмауы ойымды он саққа жүгіртіп, шыға берісте баспалдақтан тағы да тайып барып  оңалдым. Сонда ғана санамның түкпірінен бір сауал жарқ етті. «Екінші қабаттан мына баспалдақпен күн сайын Ардақ қалай арбамен түсіп, көтеріліп жүр екен?» Ардақтың «Мүгедектер мәселелері жетіп-артылады. Әсіресе, пандус, яғни, мүгедектер арбасы жүретін жолдардың жоқтығы алдымыздан жиі шығады. Осы мәселені тиісті орындарға жеткізуге күш саламын» дегені есіме түсті. Жоқ пандустың зардабын Ардақтың өзі күнде тартып жүр екен-ау. Бірақ, ол өз мәселесі үшін тиісті орындардың есігін қағып жүретіндердің қатарынан емес қой. Сондықтан да ол сөзді біз  айтуды жөн көрдік. Ардаққа ұлтының намысы үшін Паралимпиада бойынша Әлем чемпионатында, Пара Азия ойындарында Қазақтың көк байрағын желбірету оңай болмағаны анық. Ал, сол  Ардақтың пандусы жоқ жатақхананың екінші қабатындағы аядай бөлмесіне жету үшін күн сайын қиналатынын көзімізбен көріп қайттық…

Төлеген ЖӘКІТАЙҰЛЫ